تجربه‌ی علایم مزاحم نشانه‌ی آن است که سیستم شناختی فرد می کوشد رویداد آسیب زا را پردازش نماید و به گونه ای با آن انطباق پیدا کند که باعث تقویت فرایند مقابلهی او در موقعیت های آینده شود. با این حال، راهبردهای مقابله ای و سبک تفگر کنونی بیمار، مانع تکمیل این فرایند می شوند. درمانگر تأکید می کند آن چه مهم است اجتناب نکردن از علایم است، زیرا علایم بخشی از فرایند بهبودی محسوب می شوند. از «استعارهی التیام زخم» به عنوان وسیله ای برای نشان دادن این موضوع که بهبودی خود به خود نیازمند استفاده ی افراطی از راهبردهای کنونی نیست، استفاده میشود.
 

معرفی «استعارهی التیام زخم» و اهداف درمان فراشناختی

«غلبه یافتن بر آسیب روانی ناشی از یک رویداد آسیب زا، تا حد زیادی شبیه غلبه یافتن بر آسیب جسمی نظیر بریدن پوست است. در مورد آسیب جسمی، بدن ما به شیوه ی خاص خود، در طول زمان جراحت وارده را التیام می بخشد. اما اگر شما در تلاش برای التیام بخشیدن به جراحت وارد شده، دایما پوسته ی زخم را با ناخن بکنید و به طور مکرر جای زخم را تمیز کنید، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ چه قدر زخم زود التیام خواهد یافت؟ علایم مرتبط با رویداد آسیب زا، شبیه این فرایند است. ذهن ما با گذشت زمان می تواند خودش را التیام بخشد و اغلب این اتفاق می افتد. با این حال، درست مانند زخم جسمی تازه، اگر در فرایند التیام بخشی مداخله کنید، ممکن است آسیب ایجاد شده طولانی شود و علایم پایدار بماند. شما از طریق درگیر شدن در نگرانی و نشخوار فکری، اجتناب از افکار و متمرکز ساختن توجه بر تهدید، در فرایند التیام مداخله می کنید. هدف درمان متوقف ساختن این نوع پاسخهای غیر مفید است تا فرایند التیام یافتن و بهبودی عادی از سر گرفته شود. بر اساس فرمولبندی موردی ، ما سعی می کنیم تا خانه ی موسوم به راهبردهای غیرانطباقی (یا CAS) را خالی کنیم و به شما کمک می کنیم به جای آنها کارهای دیگری انجام دهید تا از چرخه ی اختلال استرس پس از آسیب خارج شوید.»
 
فرمول بندی موردی به شما کمک می کند تا روند درمان را توضیح دهید. درمانگر به بیمار توضیح می دهد که درمان شامل خالی کردن خانه ی پردازش ناسازگارانه یعنی «سندرم CAS» و تمرین راهبردهای جدید در طول درمان برای پر کردن خانه ی «خروج» انطباقی به عنوان روشی برای ارتقای فرایند التیام بخشی و خروج از چرخه ی اختلال استرس پس از آسیب است.
 

ذهن آگاهی گسلیده و به تعویق انداختن نشخوار فکری و نگرانی

هدف مرحله‌ی بعدی درمان، افزایش آگاهی از ماهیت و وقوع نگرانی و نشخوار فکری (و در صورت نیاز پر کردن شکاف)، به عنوان پیش نیاز کسب پاسخهای جانشین برای علایم مزاحم است. از بیمار خواسته می شود که در مورد فراوانی و مدت زمانی که طی هفتهى گذشته صرف تفکر دربارهی رویداد آسیب زا یا نگرانی درباره ی فجایع آینده نموده است، فکر کند. درمانگر به جست و جوی چرخه ی تفکر منفی مبتنی بر سؤال های «چه می شود اگر.....؟»، اگر فقط...؟»، «چرا؟»، و «چرا من؟» می پردازد.

درمانگر پس از شناسایی این الگوی تفگر، به ویژه در پاسخ به افکار مزاحم مربوط به رویداد آسیب زا، به معرفی پاسخهای جانشین می پردازد. هدف (یک) افزایش آگاهی بیمار از معایب نگرانی، نشخوار فکری و پر کردن شکاف، (دو) معرفی ذهن آگاهی گسلیده و (سه) اجرای به تعویق انداختن نگرانی / نشخوار فکری (و امتناع از پر کردن شکاف حافظه) است. اکنون اجازه دهید به ترتیب به بررسی این موضوعات بپردازم.

تحلیل مزایا و معایب نگرانی و نشخوار فکری

درمانگر می کوشد به بیمار کمک کند تا متوجه شود که در گیر شدن در فرایند نگرانی و نشخوار فکری بیهوده است و فقط باعث می شود که به مرور مجدد جنبه های منفی رویداد آسیب زا یا تفگر دربارهی تهدیدهای آینده بپردازد. برای انجام این کار و تضعیف باورهای مثبت دربارهی لزوم درگیر شدن در این نوع تفکر مداوم، درمانگر بیمار را هدایت می کند تا به تحلیل مزایا و معایب نگرانی و نشخوار فکری بپردازد. هدف تضعیف مزایا و تقویت معایب درگیر شدن در فرایند نگرانی و نشخوار فکری، به منظور تسهیل اجرای تکنیک به تعویق انداختن نگرانی و نشخوار فکری است.
 
این نوع تحلیل مزایا و معایب، همان گونه که در بالا نشان داده شد، باید در بررسی انگیزه های (برای مثال باورها) سایر راهبردهای مقابله ای ناسازگارانه، به ویژه در مورد نگرانی، سرکوب فکر و (در ادامه ی درمان) مصرف الکل یا سایر مواد و اجتناب نیز به کار گرفته شود.
 
هنگامی که اجتناب از افکار یا سرکوب فکر، سیمایه ی اصلی فرمولبندی موردی را تشکیل میدهد، برای نشان دادن مشکل زا بودن تلاش برای اجتناب از افکار، تحلیل مزایا۔ معایب معمولا همراه با آزمایش سرکوب فکر در جلسه ی درمان انجام میشود. در این مورد، درمانگر از بیمار میخواهد که سعی کند دربارهی یک فکر آماجی فکر نکند (برای مثال سعی کنید برای چند دقیقه به زرافه ی آبی فکر نکنید). پس از چند دقیقه، درمانگر می پرسد چه اتفاقی افتاد. معمولا بیماران تجربه ی آن فکر را گزارش می کنند. از این نتایج به عنوان شواهدی برای نشان دادن بی اثر بودن کنترل فکر در کاهش افکار مزاحم و حتی افزایش اشتغال ذهنی با افکار مزاحم، استفاده میشود.
 
منبع: راهنمای علمی درمان فراشناختی اضطراب و افسردگی،آدریان ولز، دکتر شهرام محمد خانی، انتشارات ورای دانش، چاپ دوم، طهران 1390